دستگاه عصبی بدن ما

دستگاه عصبی، فعالیت‌های سریع بدن مثل انقباضات عضلانی، وقایع احشایی دارای تغییر سریع و حتی میزان ترشح برخی از غدد درون ریز را کنترل می‌کند. دستگاه عصبی از نظر پیچیدگی اعمال زیادی را انجام می‌دهد. این دستگاه به واقع، میلیون‌ها ذره اطلاعاتی را از اعضای حسی مختلف دریافت می‌کند و سپس با در نظر گرفتن مجموعه آن‌ها، پاسخی که بدن باید بدهد، مشخص می‌شود. طرح کلی دستگاه عصبی شامل دو قسمت مرکزی و محیطی می‌شود. خود محیطی به دو قسمت گانگلیون ها و اعصاب محیطی تقسیم می‌شود.

دستگاه مرکزی اعصاب

دستگاه اعصاب مرکزی، قسمتی از دستگاه عصبی است که در درون محفظه‌ای استخوانی (استخوان جمجمه و ستون مهره‌ها) قرار گرفته و شامل  مغز و نخاع می‌باشد. از نظر ساختمانی، در سیستم اعصاب مرکزی، دو قسمت به نام‌ های ماده سفید و ماده خاکستری قابل  تشخیص می‌باشد.

ماده سفید، بخشی که حاوی رشته‌های عصبی و سلول‌های گلیال می‌باشد. عمده رشته‌های ماده سفید از نوع میلین‌دار می‌باشند و علت سفید دیده شدن آن نیز، همین امر است. و ماده خاکستری، بخشی است که حاوی جسم سلولی نورون‌ها و سلول‌های گلیال می‌باشد. نورون های سیستم اعصاب مرکزی از نظر شکل، اندازه، تعداد و طول زوایدشان بسیار متنوعند. دستگاه اعصاب مرکزی شامل قسمت‌های زیر می‌باشد.

طناب نخاعی

نخاع  رابطی است که فرامین صادره از مغز به سایر نقاط بدن و نیز پیام‌های عصبی رسیده از نواحی مختلف بدن به مغز، از آن عبور می‌نماید. نخاع در مقطع عرضی شکل بیضوی دارد که ماده خاکستری آن در وسط و ماده سفید آن در اطراف می‌باشد.  ماده خاکستری نخاع، به شکل حرف H دیده می‌شود که بازوهای آن در سطح خلفی به نام شاخ‌های پشتی و در سطح قدامی به نام شاخ‌های شکمی نامیده می‌گردد. قسمت رابط بین دو بازو، حاوی مجرایی به نام کانال مرکزی است.

دستگاه عصبی محیطی

اعصاب محیطی به تعداد 8 زوج گردنی، 5 زوج کمری، 12 زوج سینه‌ای، 5 زوج خاجی، و یک زوج دنبالچه‌ای می‌باشد. این اعصاب از دو نوع حسی و حرکتی می‌باشند. اگر عصبی فقط از رشته‌های حسی تشکیل شده باشد آن را عصب حسی و اگر فقط از رشته‌های حرکتی تشکیل شده باشد آن را عصب حرکتی می‌نامند. ولی اغلب اعصاب مختلط بوده و حسی- حرکتی نامیده می‌شوند.

اعصاب حسی و حرکتی

آن دسته‌ای که عضلات مخاط را عصب دهی می‌کنند و عمل آن‌ها ارادی است، اعصاب حرکتی سوماتیک نامیده می‌شوند و دسته‌ای که عضلات صاف جدار احشا و سلول‌های مترشحه را عصب دهی می‌کنند اعصاب حرکتی احشایی یا غیر ارادی نامیده می‌شوند به این دسته، دستگاه عصبی اتونوم یا خودمختار هم گفته می‌شود.

سازماندهی دستگاه عصبی

دستگاه عصبی مركزی، متشكل از مغز نخاع، پیام‌های عصبی را تجزیه تحلیل و هماهنگ می‌کند. نخاع، ارتباط بین مغز و بقیه بدن را برقرار می‌سازد. راه‌ های حركتی كه پیام‌ ها را از مغز می‌آورند، در طناب نخاعی نزول می‌کنند. در حالی كه راه‌های حسی از پوست و سایر اعضای حسی، از طناب نخاعی بالا رفته، پیام‌ ها را به مغز می‌ برند. شبکه‌ ای از اعصاب محیطی به كلیه قسمت‌ های بدن می‌رسد. هر عصب از صد رشته عصبی تشكیل می‌ شود كه شامل سلول ‌های عصبی هستند. از طناب نخاعی، 31 جفت عصب، منشأ می‌گیرند. این اعصاب در تنه و اندام‌ ها به اعصاب کوچک ‌تر و کوچک ‌تری تقسیم می‌شوند.

 تهیه: مرتضی عرفانیان